Nowe Skalmierzyce

Booking.com

Miasto położone w powiecie ostrowskim, znaczący ośrodek przemysłowy w aglomeracji kalisko-ostrowskiej. Liczy około 4800 mieszkańców. Dzieje Nowych Skalmierzyc rozpoczęły się stosunkowo niedawno (początek XX wieku), jednak nie można pominąć w tym miejscu istnienia Skalmierzyc, stanowiących historyczną oraz kulturalną całość. Pierwsza wzmianka o Skalmierzycach pojawiła się w XIV wieku, za panowania Kazimierza Wielkiego. Nazwa ta na przestrzeni wieków była wielokrotnie przekształcana np. „Skarmyrzyce”, „Skarmirzice” lub „Skałmierzyce”. Między XIV a XVIII wiekiem Skalmierzyce były wsią dotacyjną proboszczów gnieźnieńskich. W 1579 roku osada liczyła kilka domostw, karczmę, rzemieślnika oraz drewniany kościół, który w 1791 roku został przekształcony na murowany. Losy Skalmierzyc w epoce zaborów były różne. W latach 1793-1806 miejscowość należała do Prus, a w latach 1806-1813 do Księstwa Warszawskiego. Wreszcie w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego wieś ponownie znalazła się na terenie Prus, w ramach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Rozwój handlu z Rosją sprzyjał rozbudowie nowej osady wokół Urzędu Celnego. W tym miejscu warto powiedzieć kilka słów na temat kolei, tak istotnej dla rozwoju miejscowości. Linia kolejowa Ostrów- Czekanów- Ociąż- Śliwniki- Skalmierzyce została oddana do użytku 14.02.1896 roku. W tym okresie powstał również pierwszy dworzec zlokalizowany na Placu Wolności, który od dawna nie spełnia już swojej pierwotnej funkcji. Początek XX wieku to okres rozkwitu gospodarczego miejscowości, czas niezwykłego rozmachu inwestycyjnego (m.in nowy dworzec, kompleks domków kolejowych).

W 1908 roku Niemcy wyodrębnili administracyjne nową miejscowość, nadając jej nazwę Neu Skalmierschütz. Ekspansję Niemców przerwał wybuch I wojny światowej. Jesienią 1918 roku, kiedy część ziem polskich odzyskała niepodległość, Wielkopolska, a wraz z nią Skalmierzyce nadal należała do Niemiec. Mieszkańcy Skalmierzyc zaczęli przygotowania do udziału w powstaniu wielkopolskim. 27 Grudnia rozpoczęto walki. Dwa dni później powstańcy opanowali Skalmierzyce Nowe. Przeprowadzenie sprawnej akcji stało się możliwe dzięki bohaterskiej i ofiarnej postawie żołnierzy. Wielu z nich wzięło udział w walkach powstańczych na terenie innych wsi i miast Wielkopolski. Po odzyskaniu niepodległości zmienił się obraz Skalmierzyc Nowych. Miejscowość stała się na wskroś polska. Ruch graniczny ustał, co spowodowało zmniejszenie tempa życia i krótkotrwały zastój gospodarczy. Po wybuchu II wojny światowej Skalmierzyce Nowe zostały wcielone bezpośrednio do Niemiec. Wielu powstańców wielkopolskich 1918/19 wywieziono do obozów koncentracyjnych. Szkołę, a obecnie gimnazjum im. Noblistów Polskich zamieniono na obóz przejściowy. W 1940 roku Franciszek Majnert założył tajną placówkę Organizacji Jedności Narodowej, która wcielono do Armii Krajowej. Trzy lata później Niemcy zdekonspirowali organizację, a jej założyciel wraz z dwoma innymi mieszkańcami Skalmierzyc zostali zamordowani. W tym samym roku na ulicy Kaliskiej miała miejsce tragiczna katastrofa samolotu Halifax JD 154, który miał wziąć udział w akcji zrzutowej w Ołoboku. Zginęła wówczas siedmioosobowa załoga oraz trzej mieszkańcy domu przy ulicy Kaliskiej. Napisano o tym książkę pod tytułem „[BSP 26] Halifax JD 154 nie wrócił”. W styczniu 1945 roku przez Skalmierzyce przemieszczała się dywizja „Hermann Goring”. Obiekty kolejowe zostały zaminowane, a mieszkańcy zgromadzeni w budynkach przy ul. Kamiennej oczekiwali na rozwój wydarzeń. Szybko nacierające wojska radzieckie uchroniły jednak miasto przed zagładą. Skalmierzyce zostały wyzwolone spod niemieckiej okupacji. Po wojnie nastąpił dalszy rozwój miejscowości, która w 18 lipca 1962 roku otrzymała prawa miejskie oraz nową nazwę- Nowe Skalmierzyce.

Planujesz zwiedzanie miasta? Nocuj w Nowych Skalmierzycach i okolicach!

Dworzec oraz Plac Wolności

Budynek pierwszego dworca kolejowego w Nowych Skalmierzycach pochodzi z 1896 roku. Przy nim powstał centralny punkt tego niewielkiego wówczas ośrodka granicznego, dzisiaj nazywany Placem Wolności, dawniej Plac Pierackiego, wokół którego rozwinął się handel oraz usługi. Większość budynków wokół pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Najciekawszym obiektem jest dawny Hotel Sperling z końca XIX wieku. Pierwszy dworzec nie pełni swojej funkcji od wielu lat, został zastąpiony nowym, znacznie większym obiektem.

Dworzec graniczny

Autorem projektu tej neogotyckiej budowli był Friedrich Blunck, rządowy radca do spraw budownictwa. Budowę nowej linii rozpoczęto w 1904 roku, a w październiku 1909 roku nastąpiło uroczyste otwarcie dworca. Mury grubości ok. 70 cm zbudowano z czerwonej cegły oraz opasującymi gmach wstawkami z zielonej cegły opalizującej. Wnętrza były niegdyś bogato zdobione i komfortowo wyposażone. Restauracje dworcowe o podobnym standardzie można było znaleźć tylko w Berlinie albo Wiedniu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości dworzec utracił stopniowo znaczenie. W 1924 roku obszerne pomieszczenia zamieniono na warsztaty naprawy wagonów, niszcząc przy tym ekskluzywne wnętrza. Z zawieruchy II wojny światowej dworzec wyszedł praktycznie bez szwanku w niezmienionej formie. Obecnie w części pomieszczeń znajduje się fabryka instrumentów muzycznych.

Skwer historyczny „Granica”

Skwer znajduje się przy wjeździe do Nowych Skalmierzyc od strony Kalisza, czyli na tzw. granicy. Utworzono go w 2015 roku. Miejsce ma duże znaczenie historyczne związane z wydarzeniami z 1815 roku, kiedy to na mocy traktatu wiedeńskiego wytyczono tu granicę pomiędzy Prusami a Rosją. W zlokalizowanych obok kamienicach (ul. Kaliska 2 i 4) mieściły się wówczas budynki urzędu celnego. Niewielka komora celna systematycznie się rozrastała, co w konsekwencji doprowadziło do powstania Nowych Skalmierzyc.

Granica, która niegdyś dzieliła Polaków, po dwustu latach stała się miejscem integracji, posiadając niezaprzeczalne walory edukacyjne oraz turystyczne. Na skwerze znajdują się bowiem nie tylko stylizowane na wiek XIX budki wartownicze ze strażnikami pruskim i rosyjskim, ustawiony pomiędzy nimi słup graniczny oraz plansze nawiązujące do historii miasta, ale również mini plac zabaw dla dzieci oraz elementy małej architektury służące wypoczynkowi. Ponadto w 2017 roku w centralnym punkcie skweru stanął pomnik będący świadectwem mającego miejsce w 1780 roku cudu eucharystycznego związanego z odnalezieniem hostii z wykradzionych ze skalmierzyckiego kościoła naczyń liturgicznych.

Pomnik Powstańców Wielkopolskich

Pomnik Powstańców Wielkopolskich znajduje się przy trasie Kalisz – Ostrów Wlkp., na granicy miasta Nowe Skalmierzyce i wsi Skalmierzyce. Pomnik wybudowano ze składek społecznych województwa i symbolizuje on dwie części wielkopolski rozdzielonej przez zabory. Pomnik został odsłonięty 28 grudnia 1978 roku. Jego autorem jest Józef Kopczyński.

Pomnik Lotników

Pomnik uwiecznia śmierć siedmiu polskich lotników: kpt. obs. Karol P. Gębik, kpt. pil. Franciszek Jakusz-Gostomski, sierż. pil. Ludwik H. Misiak, st. sierż. Wiktor Jabłoński, st. sierż. Kazimierz Pacut, plut. Zdzisław Kuczkowski, kpr. Henryk Fojer, którzy 15 września 1943 roku zginęli w katastrofie Halifax’a JD-154 z 301 eskadry przy 138 dywizjonie RAF, lecieli z Wielkiej Brytanii ze zrzutem broni dla żołnierzy AK w Ołoboku koło Kalisza. Zginęło także troje mieszkańców domu znajdującego się przy ulicy Kaliskiej.

W 2020 roku powstał tutaj patriotyczny muralw porozumieniu z firmą Energa-Operator, która przed wykonaniem malunku odnowiła elewację stacji transformatorowej. Autorem projektu jest wielokrotnie nagradzany artysta oraz architekt młodego pokolenia Dawid Celek, który tworzy w Polsce oraz w Niemczech. Tak mówi o swoim dziele– postać pilota ukazuje odwagę i oddanie sprawie całej załogi, jak również ludzki i osobisty wymiar tej tragedii. Samolot jest umieszczony na narożniku budynku, przez co kompozycja zyskuje trójwymiarowy efekt. Muralowy Halifax JD-154 przecina niebo nad Nowymi Skalmierzycami jak gdyby do katastrofy nigdy nie doszło. Leci wypełnić swoją misję.

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy

Świątynia Matki Bożej Nieustającej Pomocy została wybudowana w latach 1911 – 1913 staraniem pastora Bertholda Haarhausena, przy finansowym wsparciu władz kolejowych oraz miejscowych ewangelików. Kościół jest nakryty wysokim dachem dwuspadowym ze ściętymi szczytami i sygnaturką. Wnętrze jest jednonawowe, na rzucie prostokąta z wyodrębnionym prezbiterium, w którym pierwotnie znajdował się ołtarz ambonalny. Do dziś zachowały się dwa witraże świętych apostołów Piotra i Pawła. Wartość zabytkową posiada drewniane sklepienie kościoła pokryte polichromią z ornamentyką roślinną – geometryczną i medalionami z wersetami biblijnymi oraz boczne empory z płycinami, każda w innym rysunku ornamentalnym nieznanego autora, datowane na rok 1913. Na wysokości drugiego piętra nad kruchtą, znajduje się balkon chóru ze stylowymi organami. Fronton kościoła zdobią drzwi z bocznymi zarysami kolumn wspierających portyk z ornamentem kwiatowym. Na stronie południowej znajduje się wieża zwieńczona krzyżem z hełmem pokrytym blachą miedzianą. W przyziemiu wieży umieszczona jest zakrystia oraz boczne wejście. Kościół służył ewangelikom do końca I wojny światowej. Po powstaniu wielkopolskim liczni protestanci opuścili Nowe Skalmierzyce, a opiekę duszpasterską nad pozostałymi przejął pastor Rutz z Ostrowa. Po II wojnie światowej, 25 czerwca 1951 roku, opuszczony kościół przejęli katolicy aktem poświęcenia dokonanym przez księdza kanonika Franciszka Jelińskiego, wraz z nadaniem mu tytułu Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Kościół Bożego Ciała

31 lipca 1925 roku został wydany dekret powołujący do życia nową parafię pod wezwaniem Bożego Ciała, której tytuł nawiązywał do zdarzenia z 1780 roku, kiedy to z kościoła św. Katarzyny w Skalmierzycach wykradziono parametry liturgiczne z Najświętszym Sakramentem i znaleziono je na polach, przy późniejszej granicy. W 1927 roku przybył do parafii pierwszy proboszcz ks. Stanisław Szwedziński, który rozpoczął tworzenie zrębów organizacyjnych nowej parafii. Wtedy też rozpoczęto przy pomocy Komitetu Budowy Kościoła, starania o świątynie, gdyż zastępczo używano kaplicę w budynku dawnej poczty przy dworcu kolejowym. Zakończenia budowy i poświęcenia kościoła w 1932 roku dokonał ksiądz Czesław Gmerek.

Osiedle domów kolejowych

Wieża ciśnień

Zbudowana przed 1913 rokiem. Jest to obiekt konstrukcji murowanej na planie koła, posiada dach stożkowy z 8-boczną wieżyczką. Stan, jak widać na zamieszczonych fotografiach, jest kiepski.

Drogi miłośniku Wielkopolski, jest mi bardzo miło mi, że odwiedzasz moją stronę! Jeśli pomogłem Ci znaleźć potrzebne informacje, inspiracje do dalszych podróży lub po prostu spodobało się Tobie, to co robię, będę wdzięczny, gdy wesprzesz mnie stawiając mi wirtualną kawę. Takie wsparcie pomaga mi dalej kontynuować mój projekt.