Wiedza o Wielkopolsce
Podstawowe informacje o województwie
Województwo wielkopolskie w obecnym kształcie zostało utworzone reformą administracyjną w 1999 roku. Granice regionu wielokrotnie zmieniały się na przestrzeni wieków. W obrębie współczesnego województwa znajdują się takie krainy historyczne jak ziemia poznańska, ziemia kaliska, ziemia lubuska, ziemia sieradzka czy ziemia łęczycka. Do głównych, a zarazem najstarszych miast regionu z powodzeniem można zaliczyć Poznań, Kalisz oraz Gniezno. Obecnie obszar ten zamieszkuje ok. 3.500.000 mieszkańców na powierzchni 29 826,50 km², co stanowi 9,5% powierzchni Polski.
Wśród ponad 100 miast znajdujących się na terenie województwa cztery z nich zalicza się do miast na prawach powiatu- Poznań, Kalisz, Konin i Leszno. Wśród jednostek administracyjnych znajduje się 31 powiatów oraz 226 gmin.
Gdzie nocować?
Krajobraz
Krajobraz tego obszaru zdominowany jest przez rozległe, płaskie połacie pól oraz duże kompleksy leśne. Wielkopolska położona jest na pograniczu dwóch regionów wodnych – regionu wodnego Warty i regionu wodnego środkowej Odry. Największe spośród rzek tworzących sieć hydrograficzną dorzecza Warty na terenie województwa to Noteć z głównymi dopływami Gwdą i Drawą w części prawobrzeżnej oraz Prosną i Obrą w części lewobrzeżnej.
Południowo-zachodnie tereny województwa należą do regionu wodnego środkowej Odry. Główną rzeką w tej części jest Barycz – prawy dopływ Odry, a jej największymi dopływami na terenie województwa wielkopolskiego – Orla i Rów Polski. W Wielkopolsce znajdziemy ponadto wiele malowniczo położonych jezior i pięknych plaż. Znajdziemy tu zarówno duże ośrodki wypoczynkowe jak i kameralne plaże. Wypada wspomnieć chociażby o Jeziorze Kórnickim, Jeziorze Lusowskim, Jeziorze Swarzędzkim czy Jeziorze Wolsztyńskim.
Mimo pozornie mało atrakcyjnego ukształtowania terenu, do którego niebawem wrócimy, znajduje się tutaj niespełna 4000 pomników przyrody, co jest bardzo dobrym wynikiem na ogólnopolską skalę. Do najcenniejszych pomników zalicza się dęby rogalińskie, dęby w Antoninie, Owińskach czy Miłosławiu, platan w Dobrzycy i Koźminku oraz rozlegle założenia parkowe w Kórniku czy Gołuchowie. Nie sposób nie wspomnieć o 14 parkach krajobrazowych, czyli m.in. Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy, Lednickim Parku Krajobrazowym, Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym, Parku Krajobrazowym im. gen. Dezyderego Chłapowskiego, Powidzki Park Krajobrazowy, Przemęcki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka lub Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy. Pełnych informacji w tym zakresie dostarcza strona internetowa Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego ze swoimi ośrodkami edukacji przyrodniczej w Chalinie oraz Lądzie.
Wspomniałem wcześniej, że Wielkopolska ma pozornie mało atrakcyjne ukształtowanie terenu. Dlaczego pozornie? Chociaż wydaje się płaska jak stół nie jest to do końca prawda. Miłe dla okna wzgórza oraz pagórki zobaczymy na północy regionu (okolice Czarnkowa i Chodzieży), w centrum (Szwajcaria Żerkowska) oraz na południu (okolice Ostrzeszowa). Najwyższe wzniesienie Wielkopolski to Kobyla Góra i znajduje się 284 m n.p.m.
Symbol Wielkopolski
Pierwszy symbolem Wielkopolski stał się orzeł, o czym świadczą pieczęcie koronne Władysława Odonica z drugiego i trzeciego dziesięciolecia XIII wieku. Był to pod pewnymi względami raczej herb linii Piastów niż regionu. Godła tego nie używano po 1243 roku, ale na początku XV wieku powrócono do niego i już na stałe pozostał godłem ziemi poznańskiej. Jest to biały orzeł bez korony i przepaski, w czerwonym polu. Jeden z najstarszych zachowanych wizerunków orła- tym razem w koronie- znajduje się w Oratorium św. Jakuba w Lądzie nad Wartą i pochodzi z drugiej połowy XIV wieku.
Herb Wielkopolski jako regionu wprowadzony został w połowie XIV wieku pod rządami Kazimierza Wielkiego. Godłem herbowym Wielkopolski jest więc ukoronowana czarna głowa bawołu ze złotym kolcem w nozdrzach, opisywana też jako głowa żubra umieszczona w polu szachowanym srebrno – czerwonym. Gdy w późniejszym okresie powołano do życia województwa to właśnie bawół stał się godłem ziemi kaliskiej (województwa kaliskiego).
Architektura Wielkopolski
Wczesne średniowiecze
Najstarszym świadectwem bytności człowieka oraz zorganizowanych form architektury na terenie Wielkopolski są grodziska, czyli pozostałości po osadzie obronnej z zachowanymi śladami wałów drewniano-ziemnych. Większość obiektów tego typu powstało w okresie wczesnego średniowiecza i jest datowane od VII-XIII wieku. Zrekonstruowane obiekty tego typu znajdują się m.in. w Kaliszu, Grzybowie, Gieczu oraz Ostrowie Lednickim, które stanowi jedno z najcenniejszych stanowisk archeologicznych.
Architektura romańska
Po konstrukcjach drewniano-ziemnych najstarszymi obiektami zachowanymi w całości lub w znacznych fragmentach są romańskie świątynie, związane z powstaniem państwa polskiego oraz przyjęciem nowej religii- chrześcijaństwa. W grodach lub w ich okolicach powstawały pierwsze kościoły oraz klasztory. Kamienne były także palatia, czyli rezydencje pierwszych władców, ale one zachowały się jako relikty. Cennym założeniem jest Ostrów Tumski w Poznaniu z fragmentami pierwszej katedry oraz palatium w zespole grodowym.
Nie można pominąć także podziemi katedry gnieźnieńskiej ze znacznymi pozostałościami wcześniejszych budowli, a także pochodzącą z ok. 1008 roku płytą nagrobną oraz słynnymi drzwiami gnieźnieńskimi. Najlepiej zachowanymi świątyniami o 900-letniej metryce są obiekty zlokalizowane na terenach wiejskich- w Kotłowie, Dzierzbinie, Kościelcu Kaliskim, Gieczu, Kościelnej Wsi oraz Kościelcu koło Koła. Warto wspomnieć o najstarszym znaku drogowym, czyli słynnym słupie z Konina z 1151 roku określającym połowę drogi między Kaliszem a Kruszwicą. Zobacz najważniejsze zabytki architektury romańskiej w Wielkopolsce.
Gotyk
Po romanizmie przyszedł czas na gotyk. W tym stylu wznoszono tak okazałe zamki i strzeliste katedry jak i skromne wiejskie kościółki. Do naszych czasów w Wielkopolsce zachowało się niewiele gotyckich zamków oraz obiektów militarnych. Ich pozostałości należy szukać w Ostrzeszowie (XIV wieczna wieża oraz pozostałości murów), Kaliszu (dom mieszkalny kanoników laterańskich z 1448 roku, fragmenty zamku oraz miejskich murów z basztą Dorotką), Przedczu (wieża ostatecznej obrony z XIV wieku), Gołańczy (zameczek Pałuków), Kole (ruiny kazimierzowskiego zamku z wieżą i murami) Koninie (zamek biskupi, obecnie muzeum), Borysławicach Zamkowych (ruinach rezydencji z ok. 1425 roku) oraz Koźminie Wielkopolskim (wieża zamkowa). Osobną kategorią są skromne gotyckie pozostałości w Poznaniu z fragmentami bastei przy ul. Masztalarskiej oraz piwnic zamkowych.
Poza świeckimi budynkami zachowało się wiele sakralnych z tak cennymi zabytkami jak katedry w Gnieźnie, Poznaniu, Kaliszu, zespoły klasztorne w Kaliszu, Lądzie, Pyzdrach, Poznaniu i licznymi świątyniami w mniejszych miejscowościach jak Ostrzeszowów, Ołobok, Stawiszyn, Środa Wielkopolska, Wągrowiec, Kazimierz Biskupi czy Konin. Zobacz gotyk w Wielkopolsce.
Renesans
Renesans obejmujący przede wszystkim XVI wiek jest określany jako „odrodzenie sztuk i nauk”. Jako, że architektura ta narodziła się we Włoszech wielu architektów czerpało garściami z obiektów wzniesionych w tamtym obszarze.
Wprowadzenie renesansu w Polsce zawdzięczamy królowi Zygmuntowi I Staremu. Do najcenniejszych renesansowych zabytków Wielkopolski z powodzeniem możemy zaliczyć poznański ratusz wzniesiony w latach 1550-1460 przez Jana Baptystę Quadro z Lugano. Warte zobaczenia są także takie miejsca jak gnieźnieńska kaplica- mauzoleum Jana Łaskiego przy katedrze, średzka kaplica grobowa przy kolegiacie, imponująca kaplica rodu Opalińskich przy kościele w Radlinie czy bardziej skromna, ale także renesansowa kaplica przy Sanktuarium Maryjnym w Skalmierzycach. Większe dzieła tej epoki zobaczymy w Grodzisku Wielkopolskim czy Sierakowie. Do naszych czasów nie zachowała się właściwie żadna wielkopolska renesansowa rezydencja oprócz ruin pałacu Opalińskich z około 1570 roku z Radlina, chociaż do tego grona można także zaliczyć zrekonstruowany poznański zamek, którego wygląd współcześni budowniczy wzorowali na XVI-wiecznej grafice. Zobacz perły wielkopolskiego renesansu.
Barok
Podobnie jak w przypadku renesansu ojczyną baroku również są Włochy. Zachodzące na przełomie XVI i XVII wieku przemiany w architekturze ewoluowały w kierunku powstania stylu cechującego się monumentalizmem i dynamiką, czego wyrazem są bogato zdobione elewacje oraz pokaźne, często mansardowe dachy. Największe realizacje epoki baroku powstały naturalnie w Poznaniu, ale także w Rydzynie i Lesznie. Jeden z najstarszych barokowych kościołów znajdziemy w Kaliszu– pochodzi on z końcówki XVI wieku. Niesamowite, pełne barokowego przepychu wnętrza mają kościoły w Lubiniu oraz w Lądzie nad Wartą. Warte uznania są także realizacje w Krotoszynie oraz w Kole. Na prowincji powstawały liczne drewniane kościoły, które dobrze zachowały się do naszych czasów jak choćby te w Borysławicach Kościelnych, Dobrzycy, Odolanowie, Górznie, Biskupicach Ołobocznych czy Wyszynie. Perły świeckiego baroku to rezydencje w Ciążeniu, Pępowie, Koszutach czy Rydzynie. Zobacz barokowe zabytki Wielkopolski.
Klasycyzm
Klasycyzm to z kolei styl odwołujący się do kultury starożytnych Rzymian i Greków. Cechą charakterystyczną będzie więc wzorowanie się na antycznych budowlach, stosowanie kolumnad, dużych okien oraz dążenie do uzyskania efektu harmonii.
W przeciwieństwie do baroku styl ten stosowano przeważnie do obiektów świeckich, mamy jednak kilka ciekawych przykładów klasycystycznych świątyń jak kościół w Czerniejewie, Krotoszynie, Odolanowie czy wzorowana na rzymskiej świątyni w Nimes we Francji kaplica w Rogalinie. Wspaniałe założenia pałacowo-parkowe zobaczymy w Pawłowicach i Rogalinie. Może i mniej okazałe, ale na pewno piękne są pałace w Lewkowie, Dobrzycy, Śmiełowie, Kołaczkowie, Racocie i Pakosławiu. Specyficzny charakter posiada natomiast pałac wybitnego architekta doby klasycyzmu Karla Schinkla wzniesiony na początku XIX wieku w Antoninie. Warto odnotować także ratusz w Koninie z końca XVIII wieku i schyłkową realizację ratusza z jatkami miejskimi w Przedczu. Zobacz klasycyzm w Wielkopolsce.
Historyzm
Ostatnim omawianym stylem będzie historyzm, czyli nurt w XIX i XX-wiecznej architekturze polegający na naśladownictwie wzorów z minionych epok, uznając przy tym mistrzostwo dawnych form. Takich obiektów zachowało się na terenie Wielkopolski bardzo dużo. Szczególnie licznym reprezentantem historyzmu są kamienice w takich miastach jak Poznań, Leszno, Ostrów Wielkopolski, Kalisz, Konin i wielu pomniejszych miejscowościach. W stylu historycznym wznoszono także siedziby arystokratyczne i ziemiańskie- czasami od nowa a czasami z wykorzystaniem wcześniejszych budynków. Najciekawsze rezydencje znajdują się w Kórniku, Gołuchowie, Taczanowie, Rokosowie, Śliwnikach, Sobótce, Arcugowie, Zakrzewie i w wielu innych miejscach.
Liczne są także neogotyckie świątynie jak choćby w Chełmcach, Liskowie, Dobrzecu (dzielnica Kalisza) czy Mokronosie. Ciekawe są także neoromańskie realizacje w Ostrowie Wielkopolskim i Jutrosinie. Historyzm stosowano bardzo chętnie także w budynkach publicznych jak ratusz w Kaliszu, dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach czy spore założenie budynków akademickich i administracyjnych w Poznaniu. Zupełnie unikatowa jest natomiast synagoga wzniesiona w stylu mauretańskim w Ostrowie Wielkopolskim.
Legendy wielkopolskie
Legendy to historie przekazywane początkowo w formie ustnej, a dopiero później spisywane. Podobno w każdej jest jakieś ziarnko prawdy… W każdym razie to prawdziwa skarbnica wiedzy o historii, tradycji i kulturze. Jedne z najbardziej znanych dotyczą Białej Damy z Kórnika, Czarnej Księżniczki, powstaniu Gniezna i poznańskich koziołków. Istnieje jednak jeszcze setki innych opowieści, które warto poznać. Przejdź do legend wielkopolskich.
Zadanie publiczne pn. „WOW- Wiedza o Wielkopolsce” jest współfinansowane ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu – Departament Edukacji i Nauki w ramach otwartego konkursu na realizację w formie wspierania zadań publicznych Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie edukacji w roku 2021.